اجرت المثل چیست تعریفش می تواند مبلغ کاری باشد که یک فرد انجام داده است و یا جبران خسارت به خاطر استفاده از مال یا فعاللیت شخص دیگری و مواردی از این دست باشد . مثال اجرت المثل ایام تصرف (در مورد استفاده از مال دیگزی) یا اجرت المثل ایام زوجیت (در مورد استفاده از فعالیت همسر) و غیره است.

البته هر روشی که دو طرف برای جبران خسارت پیش بینی کرده باشند نسبت به اجرت المثل اولویت دارد  که به این موضوع اجرت المسمی می گویند و قاضی باید از آن تبعیت کند. زیرا با توجه به این اصل که هر فردی در انتخاب و اراده خود آزاد است(اصل آزادی اراده) ، افراد هم در بستن قرارداد( انعقاد عقود) برای خود آزادند . مخصوصا عقدهایی که طبق ماده 10 قانون مدنی بسته شده باشند . اما در صورت نبود قرارداد یا توافق ، دادگاه طبق قانون اجرت المثل را تعیین می نماید.

اجرت المثل و اجرت المسمی:

 منظور از اجرت المثل مبلغی است که برای انجام کاری دریافت می شود که دو طرف نسبت به آن با یکدیگر توافقی نکرده باشند و یا قراردادی بین آنها نباشد. اما اگر بین افراد قراردادی تنظیم شده باشد مبلغی که در آن آمده است اجرت المسمی نامیده می شود.پس در صورت نبودن قرارداد مبلغی که پرداخت می شود اجرت المثل است که مبلغ آن توسط دادگاه تعیین می شود که می تواند نسبت به اجرت المسمی مبلغ کمتری یا بیشتری باشد که دادگاه آن را در حکم نهایی خود ذکر می کند و در صورت وجود قرارداد مبلغی که پرداخت می شود اجرت المسمی است.

اجرت المثل ایام زوجیت:

همینکه عقد نکاح (ازدواج) بین زن و شوهر انجام شد یک سری حقوق مالی برای زن در نظر گرفته می شود که یکی از آنها دریافت اجرت المثل است.زنان در طول روز کارهای مختلفی را در خانواده انجام می دهند که شرع و قانون برای انجام آنها مبلغی را درنظر میگیرند؛ برای نمونه می توان به پخت و پز و شستشو و انجام کلیه کارهای خانه و یا شیردادن به فرزندان اشاره کرد.

از نظر قانونی و شرعی این پول به عنوان اجرت المثل درنظر گرفته می شود و هیچ منع قانونی برای دریافت آن از سوی زن وجود ندارد. بر اساس قانون مدنی چنانچه زن کارهایی را که شرعاَ بر عهده او نبوده و عرفاَ برای آن کار اجرت المثل وجود دارد  و به دستور مرد انجام شده باشد و این موضوع برای دادگاه ثابت شود،  دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می دهد؛ مگر اینکه زن قصد مجانی انجام دادن آن کارهای منزل را داشته باشد.

پس طبق قانون زن برای کارهایی که شرعاَ برعهده او است نمی‌تواند اجرت المثل مطالبه نماید هر چند به درخواست مرد باشد مانند عمل زناشویی اما کارهایی مانند آشپزی و نظافت منزل و یا حتی شیر دادن نوزاد جزوه کارهای شرعی و قانونی نیست و زن می تواند اجرت المثل انجام آن کارها را دریافت کند.

اجرت المثل ایام نامزدی:

باتوجه به اینکه زن و مرد در دوران نامزدی معمولا جدا از همدیگر زندگی می‌کنند و تا قبل از مراسم رسمی در یک منزل مشترک نیستند، بنابراین بحث اجرت المثل در دوران نامزدی منتفی است.

اجرت المثل به چه زنی تعلق می گیرد؟

معمولا تمام زنانی که درخانه شوهر خدماتی انجام می دهند مستحق اجرت المثل هستند و فقط کافی است که برای کارهایی که انجام می دهند قصد تبرع (یعنی مجانی کار کردن) نداشته باشد. اجرت المثل برای زن می تواند هم در ازدواج دایم و هم در ازدواج موقت باشدو تفاوتی در نوع ازدواجی که زن و مرد انجام می دهند ندارد.

اجرت المثل زن شاغل:

طبق قانون زن مالک دارایی و پولی است که خود در زمان اشتغال و بابت شغلی که دارد ، بدست می آورد و مرد حق مطالبه و دریافت آن مبلغ را ندارد،پس طبق قانون زن وظیفه ای بابت خرج کردن درآمد خود در منزل مشترک ندارد. اما با توجه به اینکه زن شاغل،وقت کمتری برای کارهای منزل دارد معمولاَ اجرت المثل کمتری برای او در نظر گرفته می شود.

شرایط پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت:

– طلاق به دلیل انجام ندادن وظایف زناشویی از سمت زن و بدرفتاری و بداخلاقی او نباشد.(اگر زن در زندگی زناشویی ناشزه شناخته شود(یعنی از همسر خود تمکین نکند و نافرمانی داشته باشد) و اعمال زناشویی را به درستی انجام ندهد مستحق دریافت اجرت المثل نیست).

– انجام کارهای منزل توسط زن به قصد تَبَرُّعی (مجانی کار کردن) نباشد زیرا اگر این مورد در دادگاه ثابت شود زن مستحق اجرت المثل نیست.(ممکن است زن در زندگی مشترک در مقابل کارهایی که انجام می دهد قصد دریافت هیچ مبلغی را نداشته باشد و کارهای منزل را مجانی انجام دهد، که در این صورت شوهر باید اثبات کند که زن کارها را به صورت رایگان و مجانی انجام داده است.)

تفاوت نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت:

در واقع اجرت المثل نوعی دستمزد و مبلغ زحمت زن برای کارهایی است که در طول زندگی مشترک انجام داده است.اجرت المثل زمان زناشویی(ایام زوجیت) کارهایی است که در طول زندگی مشترک توسط زن انجام شده که شرعاَ بر عهده او نبوده است. در صورتیکه نفقه ارتباطی به خدمات و زحماتی که زن در منزل انجام می دهد ندارد و شامل نیازهای اولیه جهت گذران زندگی مانند مسکن، خوراک، پوشاک، هزینه درمان و… می باشد.

طبق قانون حمایت از خانواده دادگاه در هنگام صدور رای طلاق باید تکلیف اجرت المثل ایام زوجیت(زمان زناشویی) و نفقه و تمام حقوق مالی زن را مشخص کند.

اگر زن خواهان دریافت اجرت المثل زمان زناشویی بدون قصد طلاق باشد، باید با استناد به قانون مدنی اقدام کند و یک دادخواست جداگانه که تشریفات قانونی در آن رعایت شده است برای دریافت اجرت المثل تنظیم کند. 

اجرت المثل همسر متوفی:

اگر زن در دوران زندگی مشترک مهریه و سایر حقوق مالی خود مانند اجرت المثل خود را دریافت نکرده باشد میتواند پس از فوت همسر خود از اموال باقی مانده و ارث او حقوق مالی خود را دریافت کند.و اگر زن فوت کند حقوق مالی او به وراث او تعلق می گیرد و از بین نمی رود.

انواع اجرت المثل:
1-اجرت المثل ناشی از فعالیت و خدمات اشخاص :
آن چیزی که در قانون با عنوان و اسم اجاره ی اشخاص آمده است می تواند همان اجاره و مبلغ کاری باشد که فرد انجام می دهد.پس زمانی که انسان کاری را برای شخص دیگری انجام میدهد دارای ارزش اقتصادی و مالی است که باید از سوی طرف دیگر جبران شود.
2-اجرت المثل استفاده از مال اشخاص:

قانون در موارد مختلفی مالک را شایسته دریافت اجرت المثل دانسته است . برای مثال می توان به اجرت المثل مورد اجاره(عین مستاجره) اشاره کرد. اگر مدت قرارداد اجاره تمام شود و مستاجر همچنان مورد اجاره را در اختیار داشته باشد و تحویل ندهد، دو حالت دارد .1-مالک به او اجازه داده است که بعد از تمام شدن مدت اجازه ، از آن استفاده کند که در این صورت باید اجرت المثل بپردازد ، مگر آن که مالک اجازه  استفاده مجانی به مستاجر داده باشد.2-بدون اجازه مالک استفاده کند که در این حالت حتما اجرت المثل دریافت می شود .

اجرت المثل و اجور معوقه:

اجور معوقه به معنی اجاره بهای پرداخت نشده توسط مستاجر در زمان ایام تصرف، به میزان معین و معلوم بین موجر و مستاجر است.
در دعوای مطالبه اجاره بهای پرداخت نشده مدعی یا مالک با قرارداد یا عقد اجاره ای که میزان آن از قبل معین شده است مبالغی را که مستاجر به او پرداخت نکرده را مطالبه می کند و چونکه مبلغ ماهیانه طبق قرارداد مشخص است نیازی به کارشناسی نیست اما در مطالبه اجرت المثل خارج از قرارداد چونکه مبلغ مشخص نیست نیاز به رجوع به کارشناسی و تعیین دقیق مبلغ به کمک کارشناس رسمی دادگستری است.

اجرت المثل ایام تصرف

در تمامی مواردی که اموال شخصی در دست دیگری باشد اجرات المثل ایام تصرف تعلق خواهد گرفت. به عنوان مثال در قرارداد اجاره همینکه مدت منقضی شود عقد اجاره تمام شده و اگر شخص مال دیگری را بدون اجازه و خارج از قراردادی حفظ کند ،چه استفاده کرده باشد یا نفعی نبرده باشد، ملزم به پرداخت اجرت المثل میگردد و مالک آن مال حق مطالبه اجرت المثل اموال خود را دارد و میزان آن در ابتدا با توافق طرفین مشخص می شود و اگر توافقی صورت نگرفت ، توسط کارشناس معین میشود.

دادگاه صالح برای رسیدگی اجرت المثل:

دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اجرت المثل بستگی به مبلغ مورد نظر دارد که ممکن است در دادگاه صلح (کمتر از 100 میلیون تومان) یا در دادگاه عمومی (بالای 100 میلیون تومان) رسیدگی شود.

کسر اجرت المثل از مبلغ ودیعه:

طبق قانون روابط موجر و مستاجر:

در صورتی که‌ موجر(اجاره دهنده) مبلغی به عنوان ودیعه(به زبان عرفی مردم همان پیش پول یا رهن) از مستاجر(اجاره کننده) دریافت کرده باشد، تخلیه و‌ تحویل مورد اجاره از سوی مستاجر زمانی است که موجر مبلغ ودیعه را به مستاجر پس دهد و یا آن مبلغ را به قسمت اجرای احکام دادگاه بسپارد.

اگر موجر ادعا کند که از به مورد اجاره (آپارتمان یا هر مال دیگری) از جانب مستاجر خسارتی وارد شده و یا  مستاجر قبض و شارژ را پرداخت نکرده باشد؛ وظیفه دارد ابتدا دادخواست مطالبه وجه را به دادگاه بدهد و همزمان ، گواهی شکایت را به دفتر شعبه دادگاهی بدهد که در مورد تخلیه رسیدگی می کند. در این صورت اجرا از تسلیم وجه به میزان شکایت شده به مستاجر خودداری می کند و پس از صدور رای دادگاه و کسر مطالبات و مبالغی که به نفع موجر رای صادر شده است باقی مانده مبلغ را به مستاجر پرداخت می کند.

یعنی در صورتی که بین مالک و مستاجر در مورد مبلغ ودیعه اختلافی ایجاد شود ، آن مبلغ  باید به مستاجر یا قسمت اجرا پرداخت شود و بعد از آن موجر بابت خسارات یا اجرت‌المثل دادخواست جداگانه بدهد. و در زمانی که دادخواست به دادگاه صلح یا دادگاه عمومی برود، دادگاه به همان میزان از پرداخت ودیعه به مستاجر جلوگیری می‌کند تا اگر رای به نفع موجر صادر شد، از مبلغ ودیعه خسارت موجر پرداخت شود.