گروه وکلای امیر کبیر

عقد چیست:

در طول شبانه روز اشخاص معاملاتی را انجام داده و بایکدیگر توافق می کنند که تعهداتی را انجام دهند که به آن قرارداد و عقد می گویند.طبق ماده 183 قانون مدنی عقد عبارتند از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری کنند و مورد قبول آنها باشد.حال ممکن است عقد به دلیل نبودن شرایط اساسی صحت قرارداد صحیح نباشد در این صورت باید نسبت به قراردادی که از ابتدا صحیح نبوده و شرایط صحت عقد در آن رعایت نشده است دادخواست اعلان بطلان عقد داد.

تقسیم بندی قراردادها به لحاظ وضعیت حقوقی:

1-قرارداد باطل

در ماده 190 قانون مدنی شرایط صحت قرارداد آمده است و اگر عقدی دارای شرایط قانونی صحت قرارداد نباشد آن عقد باطل است و با تنفیذ هم اثری پیدا نمی کند.اما باید در نظر داشت که در قراردادها اصل صحت حاکم بوده و اگر بین صحت و بطلان قرارداد تردید باشد و دلیلی جهت بطلان قرارداد نباشد باید آن را صحیح دانست.

2-قرارداد صحیح یا نافذ

اصل بر این است که تمامی قراردادها صحیح و نافذ هستند و عدم نفوذ و بطلان در قراردادها یک حالت استثنایی است پس قراردادی که دارای تمام شرایط اساسی صحت معاملات باشد قرارداد صحیح یا نافذ است،اما در مورد عقود معین، علاوه برداشتن شرایط عمـومی، باید شرایط اختصاصی عقد نیز موجود باشد. 

3-قرارداد غیرنافذ

زمانی که قرارداد از لحاظ رضا یا اهلیت دارای نقص باشد قرارداد غیرنافذ محسوب می شود.و اگر این نقص برطرف شود قرارداد صحیح بوده و اگر رد شود باطل و بلااثر می گردد. مانند زمانی که صغیرممیزی در امور مالی خود دخالت کرده و معامله ای انجام دهد که قرارداد غیرنافذ بوده و با تنفیذ ولی صحیح و در غیر این صورت باطل است. 

تفاوت اعلام بطلان معامله و ابطال قرارداد:

در قراردادی که از ابتدا صحیح نبوده و شروط ماده 190 قانون مدنی را نداشته باشد باید دعوای اعلام بطلان درخواست نمود.شروط این ماده عبارتند از:1-قصد طرفین و رضای آنها 2-اهلیت طرفین 3-موضوع معین که مورد معامله باشد 4-مشروعیت جهت معامله. این نوع قراردادها از اساس باطل می باشند و باید از دادگاه اعلام بطلان را خواستار شد.

اما در مورد دعوای اعلام ابطلال معامله،قرارداد دارای شرایط اساسی ماده 190 قانون مدنی می باشد اما بعدها مشخص می گردد که دارای عیب و ایراد پنهان بوده که در زمان قرارداد طرفین به آن توجه نکرده اند.در این صورت باید از دادگاه درخواست اعلام ابطال قرارداد را خواست.

دلایل بطلان قراردادها یا درخواست ابطال معامله:

1-عدم اهلیت یکی از طرفین

 

معامله ای که توسط صغیر غیر ممیز  و مجنون انجام شود می تواند موجب بطلان قرارداد گردد و معامله صغیرممیز و سفیه غیرنافذ بوده و باطل نمی باشد و نیاز به تنفیذ دارد.

مور معامله باید معلوم و معین باشد وباید به گونه ای باشد که رفع ابهام کند و مشخصات کامل آن در عقد ذکر شود یا طرف معامله در صورتی که مورد معامله عین معین است آن را ببیند و معاینه کند.

همچنین مورد معامله باید مردد یا مجهول نباشد پس نمی توان گفت یکی از این دو مال را به تو می فروشم یا آن مال را به تو می فروشم بلکه باید مشخصات کاملا ذکر شود و ابهامی در آن نباشد.

3- نامشروع بودن جهت معامله

هدفی که به خاطر آن قرارداد را منعقد می شود جهت عقد نام دارد مثلا شخصی آپارتمانی را برای قمارخانه کردن آن اجاره می کند،در اینجا جهت عقد از ابتدا مشروه نبوده و عقد اجاره به همین دلیل باطل است و اگر موجر بعدا متوجه این موضوع گردد می تواند ابطال معامله را درخواست کند.

4- معامله صوری

در معامله صوری انتقال ظاهری است و اراده باطنی برای تشکیل معامله وجود ندارد پس به دلیل اینکه طرفین از ابتدا قصدی برای انتقال ندارند معامله باطل است.مانند اینکه شخصی به دلیل عدم پرداخت بدهی اموال خود را به اقوام نزدیک خود منتقل نماید.  

5- معامله بر روی مال غیر :

اصولا عقد غیر نافذ از انواع عقد صحیح است و در صورتی که از سوی مالک رد شود باطل می باشد و شخص ذینفع می تواند ابطال قرارداد را درخواست کند.مثلا شخصی بدون اینکه نمایندگی یا نیابت داشته باشد ملک دیگری را به نام همان مالک معامله می نماید،این معامله فضولی و غیرنافذ بوده و با تنفیذ مالک صحیح می شود و در صورت رد ضمنی یا صریح مالک باطل است.

^6- اشتباه در نوع عقد، مورد معامله و شخص طرف قرارداد:

اگر نتوان عقد منعقد شده را به دلیل اشتباه در نوع عقد صحیح دانست، این اشتباه باعث بطلان قرارداد می شود.

اشتباه در مورد معامله در اکثر عقود باعث بطلان عقد است.چرا که خریدار فکر می کند که این مال(مثلا میزی با چوب راش) را می خرد ولی منظور فروشنده میز دیگری که از جنس ام دی اف است را می فروشد.

 

7- عدم رعایت شرایط اختصاصی عقود معین:

اگر شرایطاختصاصی که برای صحت عقود معین امده است رعایت نشود و نتوان عقد منعقد شده را در قالب یک عقد صحیح توجیه کرد، عقد منعقد شده باطل است.شرایط صحت عقود معین مانند:1-ذکر مبلغ در عقد بیع 2-ذکر مبلغ و مدت در عقد اجاره 3-نکاح در مواردی که ممنوع است مثل ازدواج با محارم و غیره

^{دادگاه صالح در رسیدگی به دعوای اعلام بطلان معامله یا دعوای ابطال قرارداد:}

دادگاه صالح در مورد اموال غیرمنتقول مانند ملک و آپارتمان دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است اما در مورد اموال منقول مانند خودرو دادگاه محل اقامت خوانده می باشد.

موارد منجر به بطلان عقود:

عقود پس از انعقاد و تشکیل، ممکن است به دلایلی باطل شوند این موارد عبارتند از:

1-فقدان قصد انشای طرفین: قصد انشا یا اراده طرفین برای ایجاد عقد الزامی است. قصد و رضا با یکدیگر متفاوند و فقدان هرکدام آثار خود را دارد و نبود هرکدام باعث بطلان عقد می گردد. طبق ماده ۱۹۰ قانون مدنی: برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است: 1- قصد طرفین و رضای آنها. 2- اهلیت طرفین. 3- موضوع معین که مورد معامله باشد. ۴- مشروعیت جهت معامله.

 2-فقدان اهلیت:یکی از موارد بطلان عقد فقدان اهلیت استیفا می باشد،طبق ماده ۲۱۱ قانون مدنی: برای اینکه متعاملین، اهل محسوب شوند، باید بالغ، عاقل و رشید باشند.پس طبق این ماده اهلیت دارای سه رکن بلوغ، عقل و رشد است که فقدان هر یک از این سه مورد باعث بطلان عقد است.

 3- فقدان شرایط مربوط به مورد معامله:طبق ماده 215قانون مدنی: مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد و طبق ماده 216 قانون مدنی مورد معامله باید مبهم نباشد؛ مگر در موارد خاصه که علم اجمالی به آن کافی است.پس موراد مورد معامله عبارتند از:

1-مالیت داشتن مورد معامله

2-عقلایی بودن منفعت آن

3-مشروع بودن منقعت

4-مقدورالتسلیم بودن مورد معامله

5-معلوم بودن مورد معامله

6-معین بودن مورد معامله

7-قابل انتقال بودن مورد معامله

8-موجود بودن

9-مشروع بودن عمل مورد معامله

10-مملوک بودن آن

4- جهت نامشروع:جهت یا انگیزه انعقاد عقد باید مشروع باشد،یعنی شخص نمی تواند آپارتمانی را به جهت برپایی قمارخانه اجاره کند زیرا با نظم عمومی تعارض دارد، طبق ماده 217 قانون مدنی:وجود انگیزه نامشروع در طرف معامله را در صورتی که بدان تصریح شود، سبب بطلان معامله اعلام کرده است.پس تصریح جهت در معامله ضروری نمی باشد اما در صورت تصریح باید مشروع باشد.