خسارت تاخیر تادیه قانون گذار برای جلوگیری از ضرر طلبکار و یا جبران خسارتی که به طلبکار می رسد بابت عدم پرداخت طلب از سوی بدهکار، مبلغی را جهت جبران خسارت مشخص کرده که در اصطلاح حقوقی به آن خسارت تاخیر تادیه گفته می شود،پس زمانی که شخص بدهکار دین و بدهی و یا تعهد مالی خود را در زمان مشخص شده نپردازد و بازپرداخت با تاخیر مواجه شود و برای طلبکار خسارت و زیان به بار آورد باید به درخواست طلبکار جبران خسارت او را انجام دهد.
محاسبه خسارت تاخیر تادیه:
خسارت تاخیر از زمان فرا رسیدن بازپرداخت بدهی یعنی زمانی که بدهکار باید مبلغ یا مال را پرداخت می کرد تا تسویه حساب کامل آن محاسبه می شود.ملاک مبلغ جهت پرداخت می تواند به نوع تعهد و نوع مدرک مانند مبایعه نامه،تعهدنامه،چک،سفته و غیره متفاوت باشد.
اگر در قرارداد مبلغ خسارت بابت تاخیر از قبل توافق و ذکر شده باشد ملاک همان مفاد قرارداد و توافق طرفین است و دادگاه نمی تواند مبلغ توافق شده را کم یا زیاد کند.مانند اینکه در قرارداد اجاره ذکر شده باشد در صورت عدم تخلیه بابت هرروز دیرکرد باید مبلغ دویست هزار تومان پرداخت شود که در این صورت ملاک دادگاه جهت محاسبه خسارت توافقی است که طرفین با یکدیگر انجام داده اند اما در صورتی که مشخص نباشد ملاک جهت محاسبه خسارت تاخیر تادیه شاخص نرخ تورم است.
اهمیت خسارت تاخیر تادیه:
خسارت تاخیر تادیه به دلیل اینکه باعث می شود مبلغ طلب طلبکار از تورم جا نماند حائز اهمیت است مانند اینکه شخصی در سال 1398مبلغ صد میلیون تومان به دیگری قرض داده باشد و اگر اکنون همان مبلغ را دریافت کند دچار ضرر مالی می شود،بنابراین اگر بدهکار تا به امروز از پرداخت بدهی خود امتناع کرده باشد، طلبکار می تواند با دریافت خسارت تاخیر تادیه مبلغی بیش از طلب خود و به نرخ روز دریافت کند که این موضوع باعث می شود از ضرر رسیدن به او جلوگیری شود.https://amirkabirlawyers.com/%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87%d8%a8%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%ac%d8%b1%d9%85-%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87%d8%a8%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c/
ارکان و شرایط تحقق خسارت تأخیر تأدیه
برای تحقق و مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، لازم است ارکان زیر وجود داشته باشد:
1. وجود تعهد مالی
اولین رکن، وجود تعهد مالی مشخص است که به موجب قرارداد یا قانون، بدهکار موظف به پرداخت مبلغی به دائن شده است.
2. سررسید و موعد پرداخت
موعد یا سررسید پرداخت دین باید مشخص و معین باشد؛ یعنی بدهکار باید در زمانی مشخص دین را پرداخت کند. اگر زمان پرداخت تعیین نشده باشد، با توجه به عرف و قرارداد تعیین می‌شود.
3. تأخیر در تأدیه
بدهکار باید در پرداخت دین تأخیر کرده باشد؛ یعنی در موعد مقرر دین را پرداخت نکرده و تعهد خود را به موقع اجرا ننموده باشد.
4. مسئولیت بدهکار (عدم وجود علت موجه)
تأخیر باید ناشی از قصور یا تقصیر بدهکار باشد و علت تأخیر نیز موجه نباشد؛ مثلاً فورس ماژور یا شرایطی که از کنترل بدهکار خارج است ممکن است مسئولیت او را رفع کند.
5. وقوع ضرر و ارتباط سببیت
دائن باید ثابت کند که به دلیل تأخیر، ضرری دیده است و این ضرر مستقیماً ناشی از تأخیر در پرداخت است.
شرایط دریافت خسارت تاخیر تادیه:
1-طلب باید وجه رایج مملکت باشد:یعنی اگر طلب به صورت ارز خارجی یا کالا و خدمات باشد به آن خسارت تاخیر تادیه تعلق نخواهد گرفت،پس دین و بدهی باید وجه رایج کشور باشد.
2-مطالبه طلب توسط طلبکار انجام شده باشد:طلبکار باید به صورت رسمی مانند ارسال اظهارنامه یا ثبت دادخواست طلب خود را خواستار شده باشد،البته در خصوص برخی از اسناد مانند چک،مهریه و اسناد لازم الاجرا خسارت تاخیر تادیه از تاریخ سررسید سند محاسبه می شود.اما اگر به هر دلیل اسناد تجاری مانند چک،سند عادی تلقی شوند دیگر آثار سند تجاری بر آنها مترتب نخواهد بود و گواهی عدم پرداخت نمی تواند مبدا خسارت تاخیر تادیه قرار گیرد و تاریخ تقدیم اظهارنامه یا دادخواست را مبدا قرار می دهند.
مبانی حقوقی خسارت تأخیر تأدیه
در قانون مدنی ایران، هیچ ماده مستقلی تحت عنوان خسارت تأخیر تأدیه وجود ندارد، اما مواد مختلفی به این موضوع مرتبط‌اند:
ماده 522 قانون مدنی: مقرر می‌دارد که در صورت تأخیر در ایفای تعهد، مدیون مسئول ضرر و زیان وارده است.
ماده 294 قانون تجارت: برای معاملات تجاری، بهره تأخیر تأدیه مشخص شده است.
ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی: امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه پس از صدور حکم قطعی را بیان می‌کند.
علاوه بر قوانین فوق، ماده 2 قانون نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه محکوم‌به (مصوب 1399) به صورت خاص به نحوه محاسبه و تعیین نرخ خسارت پرداخته است.
نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه
مطابق قانون جدید خسارت تأخیر تأدیه محکوم‌به، نرخ خسارت بر اساس نرخ سود بانکی اعلامی از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود. محاسبه به این صورت است که از تاریخ سررسید بدهی تا زمان تأدیه کامل، نرخ سود سالانه به نسبت مدت تأخیر به اصل دین تعلق می‌گیرد.
برای مثال، اگر دین ۱۰۰ میلیون تومان بوده و نرخ سود سالانه ۱۸٪ باشد، و تأخیر پرداخت ۶ ماه طول کشیده باشد، خسارت تأخیر تأدیه به صورت زیر محاسبه می‌شود:
مرجع صالح جهت دریافت خسارت تاخیر تادیه:
مرجع صالح جهت پرداخت خسارت تاخیر تادیه دادگاه حقوقی می باشد که اگر طلبکار همراه دادخواست اصلی درخواست خسارت تاخیر تادیه را نیز نموده باشد،همان دادگاه باید خسارت تاخیر را محاسبه نماید.
همچنین خسارت تاخیر تادیه دین موضوع رای اداره کار نیز در دادگاه حقوقی رسیدگی می شود و از صلاحیت مرجع اختصاصی قانون کار خارج است.
معافیت از پرداخت خسارت تاخیر تادیه:
1-وقوع بلاهای طبیعی و نیروی قهریه
2-توافق دو طرف برای بخشش خسارت
3-در مورد مضمون عنه ورشکسته،متعهدین فقط ضامن پرداخت اصل بدهی هستند و از پرداخت خسارت تاخیر تادیه معافند.
4- خسارت تاخیر تادیه در چک فقط نسبت به صادرکننده امکان پذیر است و در خصوص ضامن و ظهرنویس قابل اعمال نمی باشد.
5-دیون دولتی مشمول خسارت تاخیر تادیه نمی شوند.
محاسبه خسارت تاخیر تادیه در چک مفقود شده:
اگر دارنده چک را گم کند یا مفقود شود مستحق دریافت وجه چک می باشد و خسارت تاخیر تادیه آن از تاریخ مندرج در چک تا تاریخ وصول آن محاسبه می شود،حتی اگر زمانی طولانی از تاریخ صدور آن طی شده باشد و اقدامی جهت مطالبه نشده باشد.
برای محاسبه خسارت تاخیر تادیه کلیک نمایید:
شاخص ها تا مهر 1403 بروزرسانی و خسارت تاخیر تادیه تا آبان سال 1403 قابل محاسبه است
نوع محاسبه:
سال پرداخت:
ماه پرداخت:
سال سررسید:
ماه سررسید: مبلغ دین(ریال
آثار حقوقی خسارت تأخیر تأدیه
مطالبه خسارت تأخیر تأدیه آثار متعددی دارد:
افزایش مبلغ قابل مطالبه: طلبکار علاوه بر اصل دین، خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه می‌کند.
مشوق پرداخت به موقع: وجود خسارت تأخیر تأدیه باعث می‌شود که بدهکار به پرداخت به موقع تشویق شود.
امکان تقسیط و توافق: در برخی موارد، طرفین می‌توانند برای پرداخت خسارت تأخیر تأدیه به توافق برسند یا آن را تقسیط کنند.
نقش در دعاوی قضایی: در دعاوی مطالبه وجه یا صدور حکم، خسارت تأخیر تأدیه در حکم قطعی لحاظ می‌شود و مطالبه آن از تاریخ صدور حکم ممکن است.
خسارت تأخیر تأدیه در اسناد تجاری
در مورد اسناد تجاری مانند چک و سفته، قانونگذار مقررات ویژه‌ای برای خسارت تأخیر تأدیه در نظر گرفته است. مثلاً:
در چک بلامحل، علاوه بر اصل مبلغ چک، جریمه و خسارت تأخیر قابل مطالبه است.
در سفته، تاخیر در پرداخت نیز مستوجب خسارت است ولی میزان آن بستگی به توافق طرفین دارد.
تفاوت خسارت تأخیر تأدیه با سایر خسارت‌ها
باید توجه داشت که خسارت تأخیر تأدیه با سایر خسارت‌های قراردادی یا قراردادی تفاوت دارد. این خسارت صرفاً ناشی از تأخیر در انجام تعهد مالی است و قابل مطالبه حتی در صورت عدم تقصیر بدهکار است (مشروط به تحقق شرایط). در حالی که خسارات دیگر معمولاً ناشی از نقض ماهوی قرارداد یا تقصیر مدیون است.
روش‌های مطالبه خسارت تأخیر تأدیه
دائن می‌تواند به طرق مختلف خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه کند:
مطالبه در چارچوب قرارداد: در صورتی که قرارداد شروط مربوط به خسارت تأخیر تأدیه داشته باشد، دائن می‌تواند بر اساس آن شروط، خسارت را مطالبه کند.
مطالبه در دادگاه: اگر قرارداد شرط خاصی نداشته باشد، دائن می‌تواند خسارت را به استناد قانون به دادگاه ارائه و تقاضای پرداخت کند.
مطالبه از طریق اجرای ثبت: در مواردی که سند رسمی باشد، دائن می‌تواند از طریق اجرای ثبت نیز خسارت را مطالبه کند.
دلایل اثبات خسارت تأخیر تأدیه
برای اثبات خسارت تأخیر تأدیه، دائن باید مدارک و شواهدی ارائه دهد که اثبات کند:
مبلغ دین وجود داشته و بدهکار موظف به پرداخت آن بوده است.
موعد پرداخت تعیین شده بوده است.
بدهکار در موعد مقرر پرداخت نکرده است.
ضرر و زیان ناشی از تأخیر به دائن وارد شده است (مثلاً سودی که دائن می‌توانسته از مبلغ اصل دریافت کند اما از دست داده است).
در برخی نظام‌های حقوقی، این اثبات ممکن است به صورت ضمنی باشد و دائن فقط با اثبات تأخیر، خسارت نیز به طور خودکار تعلق می‌گیرد.
نمونه‌های کاربردی
برای درک بهتر مفهوم خسارت تأخیر تأدیه، می‌توان به چند نمونه عملی اشاره کرد:
شخصی مبلغی را به عنوان وام به دیگری می‌دهد که موعد بازپرداخت آن یک سال بعد است. اگر بدهکار پس از موعد پرداخت را انجام ندهد، دائن می‌تواند علاوه بر اصل مبلغ، خسارت ناشی از تأخیر را نیز مطالبه کند.
در قراردادهای تجاری، چنانچه فروشنده کالایی را به خریدار تحویل داده و مبلغ قرارداد به موقع پرداخت نشود، فروشنده می‌تواند خسارت تأخیر تأدیه را از خریدار مطالبه کند.
موارد خاص و استثناءها
در برخی موارد، خسارت تأخیر تأدیه تعلق نمی‌گیرد یا شرایط خاصی برای آن وجود دارد، مانند:
حالت فورس ماژور: اگر تأخیر ناشی از شرایط قهری و خارج از کنترل بدهکار باشد، مسئولیت او رفع می‌شود.
عدم تعیین موعد: در صورتی که موعد پرداخت تعیین نشده باشد و با توافق طرفین نیز موعد مشخص نشده باشد، مطالبه خسارت تأخیر ممکن نیست.
توافق طرفین: در صورتی که طرفین در قرارداد شرط کرده باشند که در صورت تأخیر، خسارتی تعلق نگیرد یا مبلغ آن محدود شود.
پرداخت به موقع و بدون تأخیر: در این حالت، اصلاً خسارت تأخیر مطرح نیست.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
خسارت تأخیر تأدیه یکی از ابزارهای مهم حقوقی برای حمایت از دائنان و تضمین انجام تعهدات مالی است. این خسارت با هدف جبران ضررهای ناشی از تأخیر در پرداخت دین، نقش مؤثری در حفظ نظم و امنیت حقوقی دارد. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه لازم است که تعهد مالی وجود داشته باشد، موعد پرداخت مشخص شده باشد، تأخیر محرز و ضرر ناشی از تأخیر اثبات گردد.
همچنین، اهمیت این خسارت در جلوگیری از سهل‌انگاری بدهکاران و حفظ تعادل قراردادها بسیار زیاد است. به همین دلیل، شناخت ارکان، شرایط و روش‌های مطالبه خسارت تأخیر تأدیه برای طرفین قراردادها و فعالان حقوقی امری ضروری محسوب می‌شود.
