شرایط فسخ قرارداد چیست؟
فسخ قرارداد یعنی زایـل کـردن یـا انحـلال یک طرفه قـرارداد توسـط یکـی از دو طــرف قــرارداد یــا شــخص ثالــث ، دارنـده ی حـق فسـخ می تواند با توافق و تراضــی طرفیــن قــرارداد یــا به موجــب قانــون به اعتبار معامله پایان دهد،همچنین فسخ قرارداد مخصوص عقود لازم است و در عقود جایز هر کدام از طرفین قرارداد می‌تواند در هر زمانی که اراده کنند عقد جایز را بر هم بزنند و نیازی به حق فسخ نمی باشد.
ماهیت فسخ قرارداد:
در فسخ قرارداد یک طرف قرارداد به طور مستقل و بدون نیاز به رضایت طرف دیگر می تواند حق فسخ خود را اعمال کند که به این عمل ایقاع گفته می شود یعنی شخص اراده ی یک طرفه برای انحلال قرارداد را دارا است.
اما نکته مهم این است که در فسخ قرارداد هیچ کدام از طرفین معامله حق فسخ را ندارند مگر اینکه این حق برای آنها در قرارداد آمده باشد و شخص با دلیل قانونی از حق فسخ خود استفاده کند در غیر این صورت باید خسارت فسخ را پرداخت نماید.
شرایط و موانع فسخ قرارداد
برای اینکه فسخ قرارداد صحیح و قانونی باشد، باید شرایطی رعایت شود:
وجود دلیل موجه: مانند نقض تعهدات، تقلب، اشتباه در قرارداد یا موارد پیش‌بینی شده در قرارداد.
اعلام فسخ: فسخ باید به صورت رسمی و مطابق با مقررات قرارداد یا قانون اعلام شود؛ معمولاً به صورت کتبی.
رعایت مهلت: بسیاری از قراردادها برای فسخ مهلت تعیین می‌کنند که در صورت عدم اقدام در آن مهلت، حق فسخ ساقط می‌شود.
عدم سلب حق فسخ: ممکن است در قرارداد شرط شود که حق فسخ برای مدتی محدود یا منتفی شود.
عدم سوء نیت: فسخ نباید به منظور سوء استفاده یا بی‌انصافی باشد.
مثال‌های عملی فسخ قرارداد
فسخ قرارداد فروش: اگر فروشنده کالای معیوب تحویل دهد و قرارداد شرط فسخ در صورت عیب داشته باشد، خریدار می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
فسخ قرارداد اجاره: در صورت تخلف مستاجر از پرداخت اجاره یا ایجاد مزاحمت، موجر می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
فسخ قرارداد کاری: اگر کارگر یا کارفرما تعهدات خود را رعایت نکند، طرف مقابل می‌تواند قرارداد کاری را فسخ کند.
رویه قضایی در فسخ قرارداد
رویه قضایی یعنی نحوه‌ی عملکرد عملی دادگاه‌ها در مواجهه با فسخ قراردادها. برخی نکات مهم در این زمینه:
دادگاه‌ها بدون وجود دلیل محکم، حکم به فسخ صادر نمی‌کنند؛ به‌خصوص اگر قرارداد «لازم» باشد.
در مواردی که یکی از طرفین، شروط قرارداد را به‌وضوح نقض کرده باشد (مثلاً عدم پرداخت وجه در قرارداد فروش)، دادگاه‌ها اغلب به نفع خواهان (کسی که فسخ را می‌خواهد) حکم صادر می‌کنند.
اگر قرارداد دارای شرط فسخ باشد و طرفی مطابق آن شرط عمل کرده باشد (مثلاً مهلت اعلام فسخ را رعایت کرده باشد)، دادگاه حکم فسخ را تأیید می‌کند.
در قراردادهای مهم مانند پیمانکاری یا اجاره بلندمدت، دادگاه‌ها به دقت شرایط فسخ را بررسی می‌کنند تا از سوءاستفاده یکی از طرفین جلوگیری شود.
انواع و روشهای فسخ قرارداد:
1-توافق طرفین:طرفین قرارداد می توانند حق فسخ را به عنوان یکی از شروط قرارداد، ضمن قرارداد یا خارج از آن برای هر یک از طرفین یا دو طرف یا شخص ثالث ذکر کنند.برای مثال طرفین در قرارداد خیار شرط قرار دهند تا با آن بتوانند ظرف یک ماه قرارداد را فسخ کنند.
2-حکم مستقیم قانون:در بعضی موارد قانون به طور مستقیم به یکی از طرفین قرارداد اجازه می دهد تا بتواند برای جلوگیری از ضرر قرارداد را فسخ کند تا از ضرری که می تواند به او وارد شود جلوگیری کند،مانند مستاجری که در زمان اجاره و تنظیم قرارداد نمی دانست مورد اجاره دارای عیوب پنهان است و بعد از قرارداد اجاره پی به این موضوع می برد،که در این صورت مستاجر حق فسخ قرارداد به استناد خیار عیب را دارد.
موارد فسخ قرارداد چیست:
به حق بر هم زدن معامله «خیار» می گویند و در حقوق به معنی اختیار بر هم زدن عقد و قرارداد می باشد،بعضی از خیاراتی که در قانون مدنی آمده است، به شرح ذیل است :
1-خیار مجلس : خیار مجلس یعنی اینکه هر یک از خریدار و فروشنده، بعد از انعقاد عقد و زمانی که معامله انجام شده، در همانجا و تا قبل از جدا نشدن از آن مجلس، می توانند معامله را فسخ کنند.
2-خیار شرط : ممکن است در عقد بیع شرط شود که هر کدام از فروشنده و یا مشتری یا شخص ثالث در مدت معینی حق فسخ معامله را داشته باشند.
3-خیار تاخیر ثمن : خیار تاخیر ثمن مختص فروشنده است و مشتری به دلیل تاخیر در تحویل مبیع حق فسخ ندارد،در خیار تاخیر ثمن اگر مشتری ثمن معامله ای را که به صورت نقدی خریده است تا سه روز پرداخت نکند و فروشنده نیز جنس را تحویل ندهد و اگر مشتری شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد و شرط تأخیر جنس هم نشده باشد، فروشنده اختیار فسخ معامله را دارد همچنین اگر خریدار حاضر به پرداخت ثمن معامله باشد ولی فروشنده از اخذ آن امتناع نماید، خیار فسخ نخواهد داشت.
4-خیار رؤیت و تخلف وصف : در این معامله مشتری مورد معامله را ندیده است و فروشنده خصوصیات و وصف مورد معامله را به او می گوید و بعد معلوم شود که مورد معامله فاقد آن اوصاف می باشد در این صورت مشتری می‌تواند معامله را به این دلیل فسخ کند.
5-خیار غبن :در مواردی ممکن است که یکی از خریدار و فروشنده در معامله مغبون شده باشند. منظور از خیار غبن این است که فروشنده مورد معامله را به قیمتی بیشتر از نرخ روز بفروشد. هر یک از طرفین قرارداد که در معامله غبن فاحش داشته باشد می تواند بعد از اطلاع می تواند معامله را فسخ کند. اگر شخص در زمان معامله عالم به قیمت بوده باشد نمی تواند معامله را فسخ کند.
6-خیار عیب : اگر بعد از انجام معامله مشخص شود که مورد معامله معیوب بوده است در اینصورت مشتری می تواند مورد معامله معیوب را قبول کند و ارش ( تفاوت جنس سالم و معیوب ) بگیرد یا معامله را فسخ کند.
7-خیار تدلیس : یعنی انجام عملیاتی که موجب فریب مشتری شود و اگر فروشنده، تدلیس نموده باشد، مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت.
8-خیار تخلف شرط : در این نوع معامله فروشنده یا خریدار شرط می کند که کاری را انجام بدهد، و به آن شرط عمل نکند در این صورت دیگری می‌تواند معامله را به هم بزند.
9-خیار تَعذّر تسلیم : اگر در معامله ای فروشنده نتواند جنسی را که فروخته است، تحویل خریدار بدهد، خریدار می تواند به استناد خیار تعذر تسلیم قرارداد را فسخ کند.
10-خیار حیوان : اگر مورد معامله حیوان باشد، مشتری تا سه روز از حین عقد، اختیار فسخ معامله را دارد.
11-خیار تبعض صفقه : خیار تبعض صفقه زمانی ایجاد می شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. در این صورت مشتری حق خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل می باشد ثمن معامله را استرداد کند.
آثار فسخ قرارداد چیست:
1-آثارمنحل شدن قرارداد:فسخ انحلال عقد لازم است و آثار آن برای آینده است و تاثیر فسخ در گذشته نمی باشد. در فسخ قرارداد تصرفاتی که قبل از فسخ بوده صحیح می باشد و از زمان فسخ عقد مؤثر خواهد بود.
2-اثر از بین رفتن اثر عقد: در فسخ قرارداد علاوه بر منحل شدن قرارداد ،وضع دو طرف قرارداد به حالت پیش از عقد بر می گردد و از تاثیر عقد در آینده جلوگیری می کند. بنابراین تصرفاتی که تا قبل از فسخ عقد صورت گرفته صحیح و نافذ است ولی تصرفاتی که بعد از فسخ صورت خواهد گرفت، غیر قانونی خواهد بود.
مراحل طرح دعوی فسخ قرارداد:
1-ارسال اظهارنامه: اگر در قرارداد حق فسخ وجود دارد دیگر نیازی به توافق طرفین نیست،و اگر سبب فسخی که در قرارداد آمده ایجاد شده باشد،باید ابتدا به طرف مقابل اعلام کرده و سپس اقدامات قانونی را انجام دهد.اعلام فسخ قرارداد اصولا با ارسال اظهارنامه انجام می شود.
2-اخذ تایید فسخ قرارداد از دادگاه:پس از ارسال اظهارنامه دادخواستی تحت عنوان تایید فسخ داده می شود تا از دادگاه بخواهد فسخ قرارداد ایشان را تایید مند،که پس از احراز برای دادگاه حکم تایید فسخ قرارداد را خواهد داد.
تفاوت فسخ قرارداد با انفساخ و بطلان
فسخ: پایان قرارداد از زمان اعلام فسخ و بر اثر اراده طرفین یا دادگاه.
انفساخ: پایان قرارداد به صورت خودکار و بدون نیاز به اعلام، مثلاً در صورت فوت یکی از طرفین یا تحقق شرط انفساخ.
بطلان: قرارداد از ابتدا غیرقانونی یا باطل بوده و هیچ اثری ندارد.
فسخ در قراردادهای بین‌المللی
در قراردادهای بین‌المللی، به ویژه قراردادهایی که تحت کنوانسیون‌هایی مانند کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (CISG) بسته می‌شوند، فسخ دارای مفاهیم خاص است:
بر اساس ماده 49 کنوانسیون CISG، اگر نقض اساسی از سوی فروشنده رخ دهد، خریدار می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
در این کنوانسیون، اولویت با اجرای تعهدات است و فسخ باید آخرین راه‌حل تلقی شود.
وجود اخطار (notice) برای اعلام فسخ، بسیار مهم و الزامی است.
بنابراین، در روابط بین‌المللی معمولاً فسخ دشوارتر از قراردادهای داخلی است و به‌طور دقیق تابع مفاد قرارداد و حقوق حاکم تعیین‌شده است.
نقش شرط فسخ در قراردادها
در بسیاری از قراردادها، طرفین برای محافظت از خود، شرط فسخ درج می‌کنند. این شرط‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند:
فسخ در صورت تاخیر در پرداخت بیش از ۱۰ روز
فسخ در صورت نقض تعهدات فنی پیمانکار
فسخ در صورت فوت یا ورشکستگی یکی از طرفین
درج شرط فسخ باید:
شفاف، قابل اجرا و بدون ابهام باشد؛
به نحوی تنظیم شود که باعث سوء استفاده یا نقض عدالت قراردادی نشود
نتیجه‌گیری
فسخ قرارداد یکی از ابزارهای حقوقی مهم برای حفظ حقوق طرفین و پایان دادن به روابط قراردادی در شرایط غیرمطلوب است. شناخت دقیق انواع فسخ، شرایط و آثار آن به طرفین کمک می‌کند تا در مواقع لازم به درستی و مطابق قانون عمل کنند و از بروز اختلافات و زیان‌های احتمالی جلوگیری شود. همچنین توصیه می‌شود هنگام تنظیم قراردادها، شروط فسخ به دقت تنظیم شده و شرایط حقوقی آن به روشنی تعیین شود تا در آینده امکان بهره‌مندی از این حق به سهولت فراهم گردد.
